Doğal kauçuk, Güney Amerika’ya özgü bir ağaç olan Hevea Brasiliensis’ten elde edilir. Amazon’daki yağmur ormanlarına benzer özellikler gösteren ve alçak irtifada yer alan ormanlarda yetişen bu ağaç türü doğal ortamında 34 metre yüksekliğe kadar çıkar, ekim alanlarında ise 24 metre yüksekliğe kadar büyür. Diğer ağaçlar, çalılar ve otsu bitkiler de kauçuk üretir, ancak bunlar Hevea Brasiliensis kadar verim sağlamazlar.

Hevea Brasiliensis, don görülmeyen, tropik ve subtropik iklimlerin ağacıdır. Bu ağaçların yetişmesi için yıllık 2.500 milimetre civarı yağış ve yağmurlu geçen bahar ayları gereklidir. Bunun sonucu olarak, ağacın yetiştiği alanlar sınırlıdır. Güneydoğu Asya ve Batı Afrika’da geniş plantasyonlar bulunmaktadır ancak ağacın doğal habitatı olan Brezilya’da ekim alanları tamamen yok olmuştur.

Kesim ile süt elde etme (Tapping) ve Pıhtılaşma (Koagülasyon)

Hevea Brasiliensis ağacının kabuğu kısmen kesildiğinde, kesilen kısmın içinden sütlü bir sıvı akar ve kuruduğunda lastikli bir filme dönüşür. Akan süte lateks ismi verilir, lateks sütü yaklaşık 0.5 mikrometre çapında, yüksek moleküler ağırlıklı bir kauçuk polimeri olan cis-poliizopren taneciklerinden oluşur. Bu tanecikli sıvı süspansiyonu %30 katı kauçuk içerir.

Kauçuk ağaçları her iki günde bir kez “tap” edilir ve her seferinde yaklaşık 50 gram katı kauçuk içeren lateks elde edilir. Standart kesim yöntemi ile ağaç gövdesinin yarısı, kesim için uygun olan en yüksek noktadan başlayarak, 30°’lik bir açıyla, soldan sağa doğru kesilir. Takip eden her kesim bir öncekinin hemen altında yapılır. Bir kauçuk ağacı 5 veya 6 yaşındayken üretime başlar ve ağacın faydalı ömrü 20 yıldır. Bir dönümlük araziye 150-200 ağaç ekilebilir ve dönüm başına yılda yaklaşık 1,5-2 ton kauçuk üretilebilir.

 

Kauçuk sıvısının işlenmesi

Ağaçlardan elde edilen lateks toplanır ve lateks veya kauçuk olmak üzere işlenir. Lateks sıvısı, hiçbir işleme tabii olmadan, amonyak eklenerek korunabilir ve lateks konsantresi olarak sıvı halde işlendiği ülkelere taşınabilir. Piyasada satılan lateksin kauçuk oranı (DRC = Dry rubber content) %60 seviyesindedir, yüksek amonyak veya düşük amonyaklı çeşitleri olabilir.

Kauçuk elde etmek için ise, hasat edilen lateksi filtrelemek, suyla seyreltmek ve daha sonra asetik asit veya formik asit gibi maddeler kullanarak pıhtılaşmasını sağlamak gerekir. Bu işlem, ham doğal kauçuğu sıvıdan ayırır ve daha sonra işlenecek katı bir pıhtı yani kütle oluşturur. Bu kütleler ayrıca ağaçtan lateks toplama kaplarında oluşan ve kaplam (“cuplump”) ismi verilen otomatik pıhtılaşmalardan da oluşabilir. Bu kütleler daha fazla kirlenme seviyesine sahiptir ve bu nedenle doğal kauçuk sınıflarında kullanılırlar.

Dünya genelinde ağaçlardan toplanan doğal kauçuğun yaklaşık yüzde 10’u lateks olarak değerlendirilir, kalanı ise yaprak halinde, krep halinde veya blok halinde işlenen kauçuk ürünlerine dönüştürülür.

Kauçuk ağacı yetişen ülkeler

19.yüzyılın sonlarında, dünyadaki kauçuk üretiminin %99’u Brezilya tarafından yapılıyordu.

1876 yılında İngiliz bir kaşif, Sir Henry Wickham, Hevea Brasiliensis ağacının 70 bin tohumunu Brezilya’dan kaçırarak Londra’ya getirdi. Londra’da Kew Bahçesi’ne ekilen bu tohumlar, daha sonra Sri Lanka, Singapur, Malezya ve Endonezya’daki plantasyonlara gönderildi.

Kauçuk ağacı yetiştiriciliği, 1888-1912 arası Singapur Botanik Bahçeleri direktörü olan Henry N. Ridley’nin çalışmaları sonucunda önemli ölçüde gelişmiş, Ridley, günümüzde hala kullanılan bahçecilik ve tapping yöntemlerini belirlemiştir.

1905 yılında, Malezya ilk kauçuk ihracatını yaptı. Günümüzde, dünyadaki doğal kauçuk üretiminin %91’i Asya kıtasında gerçekleşiyor, Brezilya ise dünya üretiminin %1’den az bir kısmını gerçekleştiriyor.

Asya	Tayland, Çin, Hindistan, Endonezya, Kamboçya, Malezya, Filipinler, Sri Lanka, Vietnam
Afrika	Fil Dişi Sahili, Gana, Kamerun, Liberya, Nijerya, Batı Afrika sahilindeki diğer ülkeler
Amerika	Brezilya

Ülkelere göre doğal kauçuk üretimi – 2018

	Tayland	Endonezya	Vietnam	Çin	Hindistan	Malezya
Üretim    (M ton)	5,14	3,48	1,1	0,81	0,65	0,60
Alan        (M hektar)	1,7	3,2	0,5	0,47	0,5	3,18

2018 yılında dünyada 13,8 M ton doğal kauçuk üretilmiştir, 2017 yılında ise bu sayı 13,5 M ton olarak gerçekleşmiştir. 2017 senesinde dünyada toplam 15,1M ton sentetik kauçuk üretilmiştir, buna göre dünyadaki kauçuk üretiminin %53’ü sentetik kauçuk olmuştur. Dünyada üretilen toplam kauçuğun yaklaşık %70’i araç lastiği üretiminde kullanılmaktadır.

Kauçuğun özellikleri

• Kauçuk esnek bir maddedir. Isıtılınca yumuşar, 180°C’de yapışkan hale gelir, 220°C’de tamamen erir. Bu sıcaklıktan sonra kauçuğun damıtılması başlar. Damıtma ürünü akıcı, yağımsı bir sıvıdır, buna “kauçuk yağı” denir. Bu yağ kauçuğun çözücüsü olarak kullanılır.
• Kauçuk havadan oksijen alarak ve ışık etkisiyle eskimeye başlar. Kauçuğun başlangıçta yüzeyi yapışkan olur, sonra sertleşmeye, çatlamaya başlar.
• Fiziksel özellikleri esneklik, elektrik yalıtkanlığı ve plastik bir durum alabilmesidir.
• Terebentin, eter, aldehit fenol, anilin, piridin, klorlanmış hidrokarbonlar kauçuğu çözer.
• Alkol ve ketonlar kauçuğa etki etmezler

Doğal kauçuk 5 sene boyunca özelliklerini kaybetmeden depolanabilir. Depolama için en uygun hava sıcaklğı 15 – 30°C’dir.